ارگ بم در شمال شرقی شهر بم واقع است. از طرف شمال به رودخانه بم یا رودخانه پشترود، از شرق به یخچال قدیمی و بقایای مسجد حضرت رسول ( ص ) و باغهای محله باغ دروازه، از جنوب به پارک تازه احداث ارگ و محله حافظ آباد و از غرب به محله مزار خواجه مراد محدود است.

مجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه قریب به 20 هکتار( 200000 متر مربع ) وسعت دارد و مساحت ارگ و قلعه قریب به 6 هکتار است. بخش علیا یا همان و ارگ حکومت نشین و مرکز فرماندهی سیاسی و نظامی شهر بوده و مساکن وبناهای آن رو به جانب قلعه یا بخش علیا داشتند مشرف است.

تنها دروازه مورد استفاده فعلی ارگ بم دروازه جنوبی است. از انتهای شمالی خیابان سجادی به سمت شرق به خیابان ارگ می پیچیم و در جلو باروی شهر قدیم در آن جا که قبلا" خندق ارگ بوده است به پارکی می رسیم با نخلهای جوان و بوته های آشنای خرز هره با گلهای ارغونی، سفید و...

این پارک را که بنای میان آن قرار است رستوران و چایخانه شود، چند سالی است که شهرداری بم احداث کرده. در شمال این پارک دروازه جنوبی ارگ واقع است. بناهای تاریخی معروف جهان عموما" هر یک به دوران خاصی از تاریخ تعلق داشته اند و معروف همان دروان خاص خود هستند.

تخت جمشید فارس، فوروم یا شهر باستانی و ... اما یکی از خصوصیات بارز و نادر مجموعه ارگ بم تداوم تاریخ در این مجموعه تاریخی است. از این دروازه به نزدیک دو هزار سال تاریخ مستمر گام می گذارید. بنای ارگ بم را بقه بهمن پسر اسفندیار نسبت می دهند. اصولا" در تمامی منطقه بم به ویژه در منطقه ریگان خرابه های قدیمی جزان و خود شهر بم و بسیاری چیزهای دیگر به بهمن نسبت داده می شود. چون تحقیقات کاوشگرانه باستانی شناسی دقیق در ارگ بم صورت نگرفته هنوز به طور دقیق نمی توان قدمت این شهر عظیم را اعلام کرد.

یکی از معدود مطالعاتی که دوباره ارگ بم صورت گرفته ومنتشر شده کار آقای نوربخش و همکاران ایشان بوده که در کتابچه ای با عنوان ارگ بم همراه با تاریخچه مختصری از شهر نشینی و شهر سازی در ایران در سالهای قبل از انقلاب در نسخه های معدود و به صورت بسیار محدود منتشر شده است. آقای نوبخش بنای ارگ و شهر باستانی بم را به گمان غالب لااقل مربوط به اواسط دوران اشکانی دانسته اند.

ارگ بم تشکیل شده است از :

-         دروازه اصلی

-         بازار

-         میدان تکیه

-         مسجد برزگ ارگ

-         مجموعه میرزا نعیم

-         مسجد کوچک

-         کاروانسرا

-         زورخانه

-         حمام ارگ

-         دروازه حصار دوم

-         مدرسه یا خانقاه ارگ

-         اصطبل

-         قورخانه

-         محل آسیاب بادی

-         خانه حاکم

-         چهار فصل

-         چاه اصلی ارگ

-         بقایای محله قدیم

-         کناری محله یا غلام محله

-         دروازه کت کرم

-         زندان

خندق گرداگرد حصار بم به نوشته جغرافی نویسان قدیم،خندقی معروف بوده است. اما همین خندق که طبعا" برای دفاع از شهر احداث شده بوده، گاه حکم شمشیر دو لبه پیدا می کرده و مهاجمان با انداختن آب زیاد به خندق باعث ویرانی حصار می شده اند، تا بتوانند به درون شهر رخنه کنند.

حصار شهر در طول تاریخ دستخوش تغییر شده است. اما آن طور که نوشته های جغرافی نویسان قرون سوم و چهارم ه.ق. بر می آید این حصار در آن زمان وجود داشته، پس می توان نتیجه گرفت که متعلق به دوران پیش از اسلام است. سخن درباره ارگ بم بسیار است و در این مجمل نمی گنجد. دو بنای تاریخی دیگر نیز در بم و نزدیک بم وجود دارند که اهمیت بسیار زیاد تاریخی آنها تا کنون کمتر شناخته شده و یکی از آنها کاملا" ناشناخته مانده است . این دو بنا یکی قلعه در شمال ارگ بم . در شمال رود پشترود در قریه پشترود و موسوم به قلعه دختر است. در قلعه دختر که در فاصله قریب یک کیلومتری شمال ارگ بم واقع شده است سه مدخل در طرفهای شمال غربی، شمال شرقی و جنوب غربی قابل تشخیص اند. آقای نوربخش اشاره می کند که حصار جانب شرقی این بنا قدیمی تر است و بخش دیگر که برجهای آن قابل تشخیص اند. بعدا" به آن ملحق شده است

در بخش قدیمی شهر این بنا یک چهار طاقی مشاهده می شود و در یکی از طاقها نقشی بر دیوار چشم را می نوازد کهشمخص کننده محراب است و اهمیت مذهبی دارد. استاد مصطفوی این طاقها را مربوط به دوران اسلامی دانسته اند.

در صورت صحت چنین نظری این فرض کاملاگ محتمل، بلکه قطعی می نماید که طاقها در دوره اسلامی باز سازی شده اند. چرا که قدمت آن بنا، لااقل قسمت شرقی بدون تردید دست کم به اوایل دوران ساسانی و به احتمال بسیار قوی به دوران اشکانی باز می گردد.

بنای مهم تاریخی دیگری نزدیک به بم که کاملا" ناشناخته مانده، بنایی معروف به چهارطاقی در فاصله قریب 5/2 کیلومتری شرق ارگ بم در اراضی موسوم به چهار طاقی است . این بنا بسیار مهم و ناشناس تاریخی تازه در سالهای اخیر در فهرست ابنیه تاریخی ایران ثبت شده و تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته و بدین طریق از انهدام آن جلوگیری شده است.  

ماخذ : سیمای جهانگردی استان کرمان